Fragmenty opisu projektu, wysłanego w 2021 r. przez Orit Willenberg-Giladi z Pracowni OK-A Architects na Konkurs SARP nr 1010: Konkurs architektoniczny na opracowanie koncepcji architektoniczno-urbanistycznej dla zadania p.n. „Budowa obiektu wystawienniczo-edukacyjnego" na terenie Muzeum Treblinka. Niemiecki nazistowski obóz zagłady i obóz pracy (1941-1944).
 

Himmelstrasse – Ścieżka do nieba

 

[…]

Nazistowska machina zagłady polegała na […] ukrywaniu intencji, na oszustwie.

Głównym celem Niemców w hitlerowskim obozie zagłady w Treblince było w miarę możności ukrycie tego, co się wkrótce wydarzy, w krótkim czasie między przyjazdem pociągu a śmiercią ofiar w komorze gazowej.

Ten cel Niemcy uzyskali, stawiając zasieki z drutu kolczastego, przeplatane sosnowymi gałęziami. Oddzielały one rampę, na którą przyjeżdżał pociąg, od baraków, w których ofiary musiały rozbierać się do naga i jak bydło były gnane, w ostatniej drodze na rzeź, w kierunku „Himmelstrasse” [ścieżki do nieba], także drutem kolczastym ogrodzonej polnej ścieżki.

Obóz zagłady w Treblince został spalony podczas buntu, który położył kres jego działalności.

​

Bezpośrednio na miejscach zagłady wzniesiono pomnik składający się z tysiąca granitowych głazów różnej wielkości, upamiętniających miejsca, z których przybyły ofiary.

Trasa wizyty tego miejsca odbywa się ścieżką wiodącą od torów kolejowych do rampy, z której widać pole granitowych nagrobków. Symboliczne przesłanie jasno wyraża zdanie: „Nigdy więcej”.

 

Konkurs, ogłoszony w sierpniu 2021 roku, przez Muzeum Treblinka i Stowarzyszenie Architektów Polskich, obejmował zaprojektowanie Centrum dla zwiedzających, Muzeum i Centrum Edukacyjnego. Istniejący budynek nie był w stanie zaspokoić potrzeb odwiedzających.

 

Projekt Orit Willenberg-Giladi i jej pracowni polega na stworzeniu za pomocą ekranów zasłon i iluzji, oznaczających Niebyt, czyli nieistnienie, a także przeciwstawienia polnej drogi ku niebu, czyli przepaści między życiem a śmiercią. Jest próbą ucieleśnienia w architekturze sensu Muzeum Treblinki.

Z mapy Treblinki wyrosły równoległe ściany z ekranów (zdjęcie nr 1).

 

Fasada budynku wykonana jest z szeregu ekranów ze szczotkowanego metalu, które

odbijają otoczenie, dzięki czemu budynek znika, gubi się w iluzorycznej przestrzeni, co tworzy atmosferę dezorientacji. Nowa struktura ukrywa budynek istniejący. (rys. 2).

 

Artykulacja ścian sugeruje przemieszczanie się w przestrzeni. Ściany odbijające światło zmieniają się wraz z poruszaniem się zwiedzających w przestrzeni muzealnej, przechodząc w betonowe płaszczyzny z nadrukowanym obrazem drutu kolczastego przeplatanego

gałązkami sosny, który towarzyszył ofiarom w ich ostatniej drodze (rys. 3).

Podziały ścian stają się tym węższe, im ściany są bliżej siebie, aż do drogi do nieba, czyli ostatniej części muzeum, skąd prowadzi bezpośrednie wyjście na ścieżkę w kierunku pomnika.

 

Ściany biegnące równolegle przecinają dwie ściany biegnące ukośnie, [razem tworząc salę modlitewną], wyznaczając kierunek w stronę komór gazowych – centrum obozu koncentracyjnego (zdjęcie nr 4).

Stworzenie sali modlitewnej w samym środku obozu zagłady symbolizuje triumf ducha nad złem. Bohaterowie buntu położyli kres działalności machiny zniszczenia, co zapisano na pomniku słowami modlitwy: „Nigdy więcej”.

 

Próżnia

 

Wystawa muzealna rozgrywa się wokół centralnej przestrzeni (Pustki), wypełnionej ogromnym stosem czarnych bazaltowych kamieni (fot. 6). W tę przestrzeń można zajrzeć, ale nie można w nią wejść. Obraz kamiennego stosu wbijającego się w ściany, prawie wlewającego się w sąsiadujące przestrzenie, metaforycznie odnosi się do ogromnego stosu przedmiotów należących do zabitych, w sortowni. Kamienie bazaltowe symbolizują palenie - niszczenie dowodów istnienia ciał ludzkich, podczas funkcjonowania obozów oraz śladów

istnienia obozu po jego likwidacji. To obraz spalonego piekła (zdjęcie nr 7).

Wyjście z muzeum przez dodatkowy dziedziniec wewnętrzny jest początkiem drogi prowadzącej do pomnika.

 

Triumf życia

 

Ziemia Treblinki jest święta, prochy setek tysięcy zamordowanych ofiar rozproszone są wokół. Wejście do budynku jest podziurawione otworami, w których rośnie trawa symbolizująca triumf życia (zdjęcie nr 8).